Nuon Chea qua đời: Nhìn lại liên hệ của Hà Nội với Khmer Đỏ

Nuon Chea (1926 - 2019), ảnh chụp vào thập niên 1970.

Trong bài viết về nhân vật Nuon Chea, người được xem là ''anh Hai'' của lực lượng Khmer Đỏ, vừa qua đời ở tuổi 93, The Guardian nhắc lại liên hệ ít được nói đến của của ông ta với Hà Nội.

Ông David Chandler, tác giả bài báo trên cho biết Noun Chea gia nhập Đảng Cộng Sản Đông Dương đầu thập niên 1950, từng theo học hai năm của các trường của đảng tại Việt Nam trước khi trở về Campuchia vào năm 1955.

Năm 1960, Nuon Chea, lúc đó là phó tổng thư ký của Đảng Công nhân ở Campuchia, từng bí mật đi đến miền Bắc Việt Nam, nơi ông giải thích các chính sách của đảng mới thành lập cho những thành viên Việt Nam của Đảng Cộng Sản Đông Dương.

Vẫn theo ông David Chandler, sau một cuộc đảo chính thân Mỹ chống lại Sihanouk năm 1970, Noun Chea, qua một số quan hệ của mình với Bắc Việt, đã nhờ Hà Nội giúp đỡ họ xây dựng một đội quân cách mạng để từ phế bỏ chế độ mới. Cộng sản Bắc Việt chiến thắng vào tháng 4 năm 1975 và Chea trở lại Phnom Penh với tư cách là chỉ huy thứ hai của Pol Pot.

Liên hệ giữa Hà Nội và Khmer Đỏ, trong đó Nuon Chea đóng vai trò quan trọng, được trình bày kỹ lưỡng hơn trong bài "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists:A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives." (Khmer Đỏ và những người cộng sản Việt Nam: quan hệ hai bên qua tư liệu Xô-Viết).

Tác giả Dmitry Mosyakov làm việc tại Viện Nghiên cứu Phương Đông, Viện Hàn Lâm Khoa học Nga, cho rằng không lâu trước khi đem quân vào Campuchia hạ bệ chế độ Pol Pot, các nhà lãnh đạo Việt Nam khi đó vẫn tin vào giả thuyết "có hai phái trong nội bộ Khmer Đỏ".

Ông Dmitry Mosyakov, sau khi nghiên cứu các hồ sơ ngoại giao của Liên Xô cũ, đã đánh giá quan hệ VN-Campuchia cho đến trước cuộc chiến 1978, và đi đến kết luận rằng Hà Nội từng tin lời Pol Pot và sau thì đặt cược vào 'bạn tốt Nuon Chea'.

Ban lãnh đạo Khmer Đỏ ở Phnom Penh sau khi giành chính quyền. Từ trái sang phải: Pol Pot, Nuon Chea, Ieng Sary, Son Sen và Vorn Vet, 1975.

Từ trái sang phải: Ieng Sary, Pol Pot, Nuon Chea, Son Sen.

Vào tháng 10/1978, hai tháng trước cuộc tổng tiến công của Quân đội Nhân dân Việt Nam sang Campuchia, một quan chức cao cấp của Việt Nam "phụ trách Campuchia" nói với phía Liên Xô rằng:

"Có hai nhân vật quan trọng ở Phnom Penh thân với Việt Nam" - Nuon Chea, và cựu bí thư Chiến khu phía Đông So Phim."

Pol Pot (bên trái) và So Phim (bên phải)

Một nhà ngoại giao Liên Xô tường thuật lại lời quan chức Việt Nam rằng "Nuon Chea chống lại chế độ Pol Pot, và thân Việt Nam sâu nặng, nhưng vì sợ bị trả thù nên ông ta không thể nói thật."

Phía Việt Nam cũng giải thích cho Liên Xô rằng để "bảo vệ Nuon Chea, Việt Nam đã cắt đứt mọi quan hệ với ông ta".

Niềm tin vào Nuon Chea

Lãnh đạo Việt Nam, TBT Lê Duẩn, được trích lời từng nói "Nuon Chea là bạn tốt của tôi", và theo tác giả Nga, quan điểm này vẫn được duy trì đến phút chót, trái với thực tế rằng Nuon Chea hoàn toàn ủng hộ, trung thành với Pol Pot, chống Việt Nam.

Khieu Samphan (trái) và Nuon Chea, các cựu lãnh đạo khét tiếng của Khmer Đỏ

Hà Nội tin rằng "nếu có điều kiện thuận lợi, Nuon Chea và So Phim sẽ có thể trở thành lãnh đạo cho phong trào cách mạng" ở nước láng giềng.

Điều này đã không xảy ra và chẳng có một lực lượng trong đảng cộng sản Campuchia (CPK) và quân đội Khmer Đỏ nổi dậy lật đổ Pol Pot cho Việt Nam cả.

Dmitry Mosyakov đánh giá rằng ngay từ 1976, Hà Nội đã "không chỉ mất kiểm soát mà còn mất cả nguồn tin chính xác về tình hình bên trong nội bộ lãnh đạo Khmer Đỏ."

Điều lạ là lãnh đạo cao cấp của Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng đã thừa nhận "tình hình bên đó không rõ ràng, và Việt Nam gặp khó khăn khi đánh giá thông tin Campuchia", khi trao đổi với đại sứ Liên Xô vào tháng 7/1976, nhưng niềm tin về một phái thân Việt Nam vẫn còn đó đến tận cuối 1978.

Niềm tin này cũng giải thích vì sao sau xung đột vùng biên giới với quân Khmer Đỏ, phía Việt Nam vẫn không đánh vào sâu lãnh thổ láng giềng, vì họ chờ có cuộc nổi dậy nào đó của phe chống Pol Pot.

Nhưng Mosyakov cũng xác nhận Pol Pot, cựu đảng viên Việt Minh Khmer, đã đánh lừa Hà Nội bằng nhiều động tác.

Cũng năm 1976, trả lời phỏng vấn của lãnh đạo Thông Tấn Xã Việt Nam sang thăm Phnom Penh, Pol Pot đã nói những lời vàng ngọc mà Việt Nam muốn nghe từ 1975, rằng "tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước, quan hệ hai đảng là tình cảm thiêng liêng (sacred feeling)".

Sang tháng 3/1977, trong lúc phong trài bài Việt lên cao dưới sự chỉ đạo của Pol Pot, Chủ tịch Trường Chinh vẫn nói với đại sứ Liên Xô:

    Nước Campuchia Dân chủ đang xây dựng chủ nghĩa xã hội

"Nước Campuchia Dân chủ đang xây dựng chủ nghĩa xã hội nhưng lãnh đạo của họ chỉ chưa rõ về hình thức của công cuộc kiến thiết xã hội chủ nghĩa. Hiện không có sự đồng nhất trong lãnh đạo Campuchia và mọi việc tùy vào ai sẽ thắng thế."

Việc nhìn nhận sai tình hình Campuchia còn đưa đến chỗ ông Lê Duẩn đã cam đoan với đại sứ Liên Xô trong cuộc nói chuyện ngày 16/11/1976 rằng Pol Pot và Ieng Sary "đã bị loại khỏi quyền lực".

Dmitry Mosyakov nhận xét:

"Chính vào lúc ông Lê Duẩn nói Pol Pot và Ieng Sary bị loại, trên thực tế, họ đang hoàn toàn kiểm soát quyền lực, và có đầy uy quyền ở Phnom Penh."

Các nhân vật 'thân Việt Nam' như Keo Muni, Keo Meas và Nei Sarann đều đã bị bỏ tù, tra tấn.

Tính đến 1/11 năm đó, Bộ trưởng nông nghiệp Non Suon và hơn 200 đồng sự trong các bộ, Đảng và quân đội đã bị bắt.

Đồng lúa ở Choeung Ek từng là 'cánh đồng chết' thời Khmer Đỏ. Cho đến năm 1977, lãnh đạo Việt Nam vẫn tin Pol Pot 'đang xây dựng chủ nghĩa xã hội'

Một trong những mồ tập thể được đào thấy ở Choeung Ek

Chỉ rõ ra từ 1977

Sang đầu năm 1977, tình hình mới hiện ra thật rõ cho lãnh đạo Việt Nam là không thể tin vào Pol Pot.

Khi đón thứ trưởng ngoại giao Hoàng Văn Lợi ở Phnom Penh tháng 2/1977, Pol Pot đã bác bỏ ý tưởng mở hội nghị thượng đỉnh với lãnh đạo Việt Nam.

Nhưng phải đến cuối 1977, Việt Nam mới thừa nhận là hy vọng vào phái Nuon Chea nổi dậy chống Pol Pot và theo Việt Nam là vô nghĩa, theo lời thứ trưởng Hoàng Bích Sơn nói với đại sứ Liên Xô ngày 31/12/1977.

Giữa tháng 2/1978, các lãnh đạo Việt Nam Lê Duẩn và Lê Đức Thọ có cuộc họp quan trọng với nhóm nhỏ những người cộng sản Khmer sống ở Việt Nam và một số cựu thành viên Khmer Đỏ chạy sang Việt Nam.

Mục tiêu của cuộc họp là lập ra Mặt trận chống Pol Pot, và hai nhân vật nổi trội được nêu tên: ông Pen Sovan, thiếu tá Quân đội Nhân dân Việt Nam, và ông Hun Sen, người chạy sang Việt Nam từ hàng ngũ Khmer Đỏ tháng 6/1977.

Đến tháng 4/1978 trung đoàn đầu tiên của lực lượng Khmer chống Pol Pot được huấn luyện ở căn cứ Mỹ cũ tại Xuân Lộc và Long Châu, theo Dmitry Mosyakov trích dẫn các sử liệu.

Hun Sen (đeo kính) theo chân bộ đội Việt Nam về giải phóng Campuchia

Tháng 6/1978, ông Lê Duẩn có chuyến đi sang Moscow, mang theo tướng Lê Trọng Tấn, để báo cáo và nhận sự ủng hộ không chính thức của Liên Xô cho chiến dịch dự kiến vào mùa khô tới, đánh sang Campuchia.

Tuy thế trong tính toán của Việt Nam khi đó lại có thêm một sai lầm nữa, theo Dmitry Mosyakov, là họ tin Trung Quốc sẽ không can thiệp để cứu Khmer Đỏ, một khi Hà Nội tấn công Campuchia.

"Phía Việt Nam liên tục đảm bảo với Liên Xô rằng Trung Quốc sẽ không đủ thời gian đưa các đơn vị lớn sang cứu Khmer Đỏ," tài liệu Liên Xô ghi lại cuộc nói chuyện với quan chức Việt Nam ngày 20/10/1978.

Hun Sen lên làm thủ tướng Campuchia lúc 32 tuổi.

Trên thực tế, tin tình báo của Liên Xô cho hay từ đầu 1977, Trung Quốc đã có mặt ở Campuchia và hỗ trợ quân sự lớn cho Khmer Đỏ.

"Các nhân viên quân sự Trung Quốc đã có mặt, huấn luyện quân Khmer Đỏ, trang bị vũ khí cho họ, xây đường xá, và căn cứ quân sự. Một trong số đó là căn cứ không quân ở Kampong Chhnang, cho phép phi cơ bay đến TPHCM chỉ trong vòng nửa giờ."

Khi chiến sự xảy ra ở Campuchia, Trung Quốc đã tấn công các tỉnh biên giới phía Bắc của Việt Nam, gây ra cuộc chiến biên giới 1979.

Việt Nam đã đóng quân lại Campuchia 10 năm, bị Asean và nhiều nước khác phản đối.

https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-48635868?SThisFB&fbclid=IwAR1YGZxYNeCeDhhjKNcl1kqcXopDUB3z5DLAQnF2K3cHcmCDPwyUdo6rw5I

bbc.com

Bình Luận:

Bài này cho thấy Việt Nam có ý định đánh Campuchia khi thấy lãnh đạo Campuchia không nghe lời mình. Nghĩa là khi thấy không thể dùng Nuon Chea để lèo lái Campuchia vì Nuon Chea vẫn trung thành với Pol Pot. Hơn nữa Pol Pot mang tham vọng bành trướng nên quấy phá Việt Nam. Không phải là vì lãnh đạo Việt Nam thấy tại Campuchia đang có nạn diệt chủng nên đem quân sang đánh Campuchia. Chữ "nạn diệt chủng" chỉ có sau này khi các nước Tây Phương lên án sự giết chóc tại Campuchia. Lúc đó có một số người Campuchia trốn được quan Thái Lan đã kể lại sự giết chóc ghê rợn tại Campuchia. Còn trước đó thì những người Cộng Sản Việt Nam chỉ cho là Campuchia đang xây dựng chủ nghĩa xã hội. Mà xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải giết nhiều người như Liên Xô, Trung Quốc và Việt Nam đã làm. Nạn diệt chủng xảy ra ngay lập tức vào tháng ba năm 1975, sau Khmer Đỏ lên nắm quyền. Cũng theo bài này, các nhà lãnh đạo Việt Nam đã không biết gì nhiều về tình hình tại Campuchia từ khi Khemr Đỏ lên nắm quyền và có nghĩa là không biết là đang có cảnh giết người kinh khủng dưới chế độ Pol Pot.

Khi thấy không thể dùng Nuon Chea để lật Pol Pot và các thành phần trong Khmer Đỏ thân Việt Nam đều bị Pol Pot bắt giam thì Việt Nam lập ra Mặt Trận Chống Pol Pot dùng một số thành viên của Khmer Đỏ đã bỏ trốn sang Việt Nam, trong đó có Hun Sen. Đánh sang Campuchia cũng là để diệt cái họa Pol Pot quấy phá một lần cho xong. Nhưng Khmer Đỏ rút vào rừng núi chống lại nên cuộc chiến kéo dài đến 10 năm vẫn chưa xong.

Cũng theo bài này, Trung Quốc đánh các tỉnh phía Bắc ở Việt Nam năm 1979 là để Việt Nam phải rút quân về mà cứu mặt trận phía Bắc. Trung Quốc làm với mục đích giải cứu cho chế độ Pol Pot nhưng không thành.